Liceum Ogólnokształcące nr VIII przystąpiło do realizacji realizowanego we współpracy z Wydziałem Nauk o Zdrowiu Collegium Medium UJ projektu pt.: „Program profilaktyki czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych w grupie uczniów krakowskich szkół ponadgimnazjalnych”.
Wprowadzenie: Zaliczane do grupy schorzeń cywilizacyjnych „choroby stylu życia” (tj. miażdżyca, cukrzyca, otyłość, choroby nowotworowe) stanowią istotną przyczynę zachorowań w większości państw europejskich, również w Polsce.
Działania z zakresu promocji zdrowia i prewencji powinny być kierowane przede wszystkim do populacji dzieci i młodzieży, kiedy to kształtuje się styl życia, zaś powstałe nieprawidłowości są trudne do wyeliminowania w wieku dojrzałym. Jest to tym ważniejsze, że istnieje wyraźna zależność między stylem życia w młodości, a występowaniem licznych, związanych ze stylem życia schorzeń przewlekłych w późniejszym okresie życia. Podejście to uzasadnia konieczność prowadzenia szeroko zakrojonych badań, mających na celu ocenę stanu zdrowia, poziomu wiedzy i identyfikację czynników ryzyka tych schorzeń w populacji młodych dorosłych.
Zgodnie ze Statutem Ottawskim (Karta Ottawska, 1986), promocję zdrowia wśród dzieci i młodzieży należy realizować w oparciu o formalny system edukacji prowadzony w szkole i innych placówkach oświatowych. Światowa Organizacja Zdrowia wysunęła postulat, by wychowanie zdrowotne w szkole, dostosowane do potrzeb zdrowotnych populacji uczniów uzyskało pozycję integralnej części programów nauczania i wychowania.
Celem badania: jest ocena zachowań zdrowotnych w zakresie czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych oraz wdrożenie programu edukacyjnego i poprawy sprawności fizycznej, ukierunkowanego na potrzeby zdrowotne uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Pojęte działania zmierzać będą korzystnej modyfikacji stylu życia młodzieży oraz zwiększenia odpowiedzialności i kompetencji w zakresie dbania o zdrowie własne i innych, a także tworzenia prozdrowotnego środowiska.
Uczestnicy: Planuje się objęcie badaniem uczniów klas pierwszych VIII LO w Krakowie. Badani zostaną podzieleni losowo na dwie grupy: interwencyjna i kontrolną.
W ramach realizacji projektu badawczego planowane jest przeprowadzenie następujących jego etapów:
- ETAP I: Identyfikacja wybranych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, w tym niekorzystnych zachowań zdrowotnych oraz ocena poziomu wiedzy badanych na ten temat. W ramach tego etapu planowane jest przeprowadzenie sondażu diagnostycznego: kwestionariusz ankiety.
- ETAP II: Wdrożenie programu edukacji zdrowotnej młodzieży objętej interwencją (program edukacji zdrowotnej opracowany przez zespół badawczy, skierowany do biorącej udział w projekcie młodzieży). Program edukacji zdrowotnej obejmować będzie dziesięć dwugodzinnych spotkań z osobami zakwalifikowanymi losowo do grupy interwencyjnej. Tematyka spotkań obejmować będzie:
- Prawidłowy sposób odżywiania;
- Zwiększenie aktywności fizycznej;
- Normalizacja masy ciała;
- Ograniczenie spożycia alkoholu, zwalczanie nałogu palenia tytoniu i innych zachowań ryzykownych;
- Radzenie sobie ze stresem;
- Zapobieganie chorobom nowotworowym;
- Sposoby dbania o zdrowie własne i innych;
- Promocja zdrowia i profilaktyka chorób cywilizacyjnych;
- Tworzenie środowiska sprzyjającego zdrowiu.
- ETAP III: Ocena efektywności przeprowadzonych działań edukacyjnych. W ramach tego etapu planowane jest powtórne przeprowadzenie sondażu diagnostycznego: kwestionariusz ankiety.
- ETAP IV: Identyfikacja wybranych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych (tj. miażdżyca, cukrzyca, nadmierna masa ciała) oraz ocena poziomu aktywności fizycznej badanych. W ramach tego etapu planowane jest przeprowadzenie:
- sondażu diagnostycznego: kwestionariusz ankiety
- pomiarów antropometrycznych: masa i wysokość ciała, obwód w talii i w biodrach, fałdy skórnotłuszczowe, skład ciała metoda bioimpedancji elektrycznej w wersji bi – i tetrapolarnej
- pomiarów ciśnienia tętniczego krwi i tętna
- badań analitycznych krwi: lipidogram, stężenie glukozy
- oceny poziomu sprawności fizycznej (test EUROFIT)
- ETAP V: Trening fizyczny ukierunkowany na poprawę sprawności fizycznej przeprowadzony przez nauczycieli wychowania fizycznego. Kontynuacja programu edukacji zdrowotnej.
- sondażu diagnostycznego: kwestionariusz ankiety
- pomiarów antropometrycznych: masa i wysokość ciała, obwód w talii i w biodrach, fałdy skórnotłuszczowe, skład ciała metoda bioimpedancji elektrycznej w wersji bi – i tetrapolarnej
- pomiarów ciśnienia tętniczego krwi i tętna
- badań analitycznych krwi: lipidogram, stężenie glukozyETAP VI: Ocena efektywności przeprowadzonych działań. W ramach tego etapu planowane jest powtórne przeprowadzenie:
- oceny poziomu sprawności fizycznej (test EUROFIT)
Pobranie krwi oraz pomiary antropometryczne zostaną wykonane przez doświadczoną pielęgniarkę, w warunkach praktyki pielęgniarskiej z zachowaniem wszelkich standardów dotyczących zastosowanych procedur. Powyższe badania nie łączą się z ryzykiem.
Program zakłada ponadto umożliwienie uczestnikom badania swobodne korzystanie ze stworzonych z myślą o tej grupie odbiorców materiałów edukacyjnych, które zostaną zamieszczone na stronie internetowej szkoły.
Wszelkie przedstawione w ramach programu edukacji zdrowotnej oraz zamieszczone w materiałach edukacyjnych informacje pozostają w zgodzie z aktualnymi zaleceniami ekspertów w dziedzinie promocji zdrowia i profilaktyki uznanych (min. Światowa Organizacja Zdrowia, Polskie Forum Profilaktyki, Instytut Żywności I Żywienia, eksperci z Grupy Health Behaviour in School-aged Children, Grupa Robocza UE „Sport i Zdrowie” Polskie i Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, American Heart Association, American College of Cardiology, North American Society for Pacing and Electrophysiology).
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości stanu zdrowia wśród osób objętych badaniem, zostaną oni pouczeni przez członków zespołu badawczego o konieczności podjęcia specjalistycznego leczenia.
Potencjalne niedogodności i korzyści: Potencjalną niedogodnością jest dwukrotne pobranie krwi (ok. 5 ml). Potencjalną korzyścią jest poznanie występujących u osób objętych badaniem czynników ryzyka rozwoju schorzeń związanych ze stylem życia, a w efekcie możliwość ich redukcji lub eliminacji. Główną oczekiwaną korzyścią jest zatem modyfikacja niekorzystnych zachowań zdrowotnych badanych uczestniczących w programie edukacji zdrowotnej i poprawy sprawności fizycznej skonstruowanym z myślą o potrzebach zdrowotnych uczniów oraz wzrost kompetencji w zakresie dbania o zdrowie własne i innych, a także w zakresie środowiska sprzyjającego zdrowiu.
Dobrowolność uczestnictwa: Udział w badaniu jest całkowicie dobrowolny i każdy może w dowolnym momencie zmienić zdanie i odmówić dalszego udziału w badaniu.
Ochrona prywatności: Uczestnictwo w badaniu jest anonimowe. Dane identyfikacyjne zarówno szkoły (adres, nazwa, numer liceum), jak i każdego z uczestników (wiek, płeć, adres, numer telefonu, wyniki badań) będą znane tylko członkom zespołu badawczego. We wszystkich przewidzianych w projekcie publikacjach zachowana zostanie pełna anonimowość uczestników.
Etyczne podstawy badania: Badanie zostanie przeprowadzone zgodnie z zasadami wyrażonymi w Deklaracji Helsińskiej, Konwencji Rady Europy o Prawach Człowieka i Biomedycynie i będzie spełniać wszystkie standardy i wymagania stosowane dla takich badań. Projekt badania został przedłożony do akceptacji Komisji Bioetycznej UJ, która wyraziła zgodę na jego przeprowadzenie.
Badacze ze swojej strony deklarują przestrzeganie wszystkich wymagań, wynikających z obowiązującego porządku prawnego i etycznych zasad prowadzenia badań naukowych.
Pytania: Każdy z uczestników badania ma prawo do zadawania pytań dotyczących spraw związanych z własnym uczestnictwem w badaniu na każdym jego etapie.